Рецензии на книги издательства «Лімарыус»

"Можа падацца, што дзеці ў дзясятым класе нічога яшчэ пакуль што не страцілі, што яны яшчэ дзеці - пагаравалі і забыліся, што моцныя перажыванні і касмічная роспач - пра дарослых. Гэта не так. Дзяцінства падаецца чароўнай казкай толькі тым, хто забыўся на ягоную няпростую праўду. Насамрэч гэта выратавальны механізм - забывацца на праўду дзяцінства."

Книга, в которую я влюбилась с первых страниц!

Анна Северинец рассказывает о жизни школы в выдуманном небольшом городке под Минском. Автор сразу предупреждает, что это художественное произведение, а не воспоминания. Но я уверена, что любой человек, который ходил в школу на советском или постсоветском пространстве, узнает в разных моментах книги свою школу, учителей и одноклассников.

Очень тёплая и душевная книга, некоторые рассказы вызывают смех, а от некоторых историй слезы на глаза наворачиваются. Всё как в жизни.

Для меня это одна из лучших книг года. Советую читать всем любителям современной белорусской литературы!

Ёсць на свеце тры падобныя між сабой містычныя рэчы: Бермудскі трохкутнік, лятучы галандзец і чарэпіцкі кабінет хіміі.

Пісьменніца і настаўніца Ганна Севярынец выдала новую кнігу, у якой перад намі паўстаюць не Алесь Дудар ці Уладзімір Дубоўка, якіх мы прывыклі бачыць у іншых творах Ганны, а вучні і супрацоўнікі школы ў выдуманым беларускім мястэчку Чарэпіты. Той, хто прачытае твор, будзе адчуваць, што і сам скончыў гэтую сярэднюю школу. Настолькі знаёмымі падаюцца яе насельнікі.

Я чытала і чакала, калі ж Ганна сарвецца і пачне расказваць пра літаратараў 20-30-х гадоў. Гэта адбылося! Праўда, на 175 старонцы і нядоўга :D Бо кніга не пра тое. Гэта своеасаблівы дзённік настаўніцы, у якім яна расказвае, што адбываецца ў іх школе, якія сустракаюцца калегі і вучні. Важна, што імя настаўніцы ў кнізе супадае з імем аўтаркі — Ганна Канстанцінаўна, і выкладае яна таксама рускую мову і літаратуру.

Твор пачынаецца дысклеймерам, што ўсе падзеі выдуманыя, а супадзенні з рэальнасцю выпадковыя. Праўда, у інтэрв’ю Радыё Свабода Ганна пацвердзіла, што ў герояў былі прататыпы. Так склалася, што вобразы ў новай кнізе аказаліся даволі ўніверсальнымі. Мяркую, вопыт настаўніцкай працы ў Смалявіцкай гімназіі не быў лішнім для напісання гэтай кнігі. Вобраз горада і школы таксама зборны. Так магла б выглядаць сярэдняя школа ў любым невялікім правінцыйным мястэчку, дзе ўсе ўсіх ведаюць, бацькі могуць наўпрост звяртацца да настаўнікаў, а настаўнікі выдатна ведаюць сямейныя абставіны вучняў.

У творы процьма трапных заўваг наконт адукацыйных рэалій, знаёмых кожнаму, хто вучыўся ў школе. Прычым, няважна, ці гэта была савецкая школа, ці сучасная беларуская. Напрыклад, многія чулі роспачны лямант настаўніцы, калі бярэш з яе стала ручку, а ў адказ чуеш: «Не чапай, гэта журнальная!». А, журнальная, пакладу лепш на месца, гэта ж святое. Магчыма, у вас нават быў аднакласнік, якога добра ведалі не настаўнікі, а ўчастковы. А настаўнікі горача абмяркоўвалі, як правільна ставіць у журнал адзнакі за чытанне вершаў: у слупок ці ў розныя клетачкі.

Кніга паказвае недасканаласць нашай сістэмы адукацыі, калі настаўнікі замест індывідуальнага падыходу да вучняў думаюць выключна пра тое, як правільна запоўніць усе паперкі. А яшчэ гуляюцца ў “Бітву экстрасэнсаў”, калі ў пачатку навучальнага года пачынаюць думаць, хто ж з іх вучняў стане самым паспяховым і атрымае 100 балаў на ЦТ. Чаму яны мусяць пра гэта ведаць загадзя? Спытайце ў Міністэрстве адукацыі. Яны лічаць, што настаўнікі валодаюць звышздольнасцямі. Засталося толькі пачаць зараджаць ваду.
Гэта вельмі смешная, жыццёвая і цёплая кніга, прасякнутая любоўю аўтаркі да сваёй працы. А калі вы працуеце ў школе, то гэта проста мастрыд.

P. S. Ёсць, вядома ж, і мінусы — памылкі-памылачкі, куды без іх. Ніжэй парачка прыкладаў. Кнігу горш не робяць, але лепш бы іх не было.

Фармат кнігі незвычайны, бо гэта не проста манаграфія, напісаная адным даследчыкам, а дакументальная біяграфія, сабраная з тэкстаў самога паэта, лістоў, успамінаў і разнастайных дакументаў. Яны выкладзеныя ў храналагічным парадку, і такім чынам перад намі паўстае жыццё Дубоўкі.
Тут вы можаце знайсці лагерную перапіску паэта з жонкай, урыўкі з іх аўтабіяграфій, успаміны людзей, з якімі Дубоўка працаваў падчас высылкі і мноства іншых цікавых дакументаў і фота, многія з якіх надрукаваныя ўпершыню.

Сёлета Сяргей Шапран выдаў чарговую кнігу, прысвечаную беларускім пісьменнікам. Кніга называецца „Някляеў. Незавершаная аўтабіяграфія”. Але, згадаем, штосьці падобнае, прынамсі аўтабіяграфічнае, выходзіла ў 2013 годзе ў выдавецтве “Лімарыус” у серыі “Беларуская мемуарная бібліятэка”. Тую кнігу таксама ўкладаў Сяргей Шапран і называлася яна “Знакі прыпынку”.

Ці не палову тэкстаў, якія аб’яднала кніга "Знакі прыпынку", былі напісаныя ў эміграцыі, калі Уладзімір Някляеў некалькі гадоў вымушана жыў у Польшчы, а затым у Фінляндыі.

Значная частка тэкстаў з кнігі добра вядомая чытачу, прынамсі мне, бо яны друкаваліся ў газеце “Наша Ніва” пад рубрыкай, якая так і называлася “Знакі прыпынку”.

У анатацыі да кнігі яе змест тлумачыцца наступным чынам: “Знакі прыпынку” – гэта біяграфія душы. Аўтар падараваў нам нават не кнігу, а самога сябе, запрасіўшы нас у свет сапраўднага паэта, сучаснага літаратара, сённяшняга беларуса”.

Сапраўды, акрамя чыста біяграфічных звестак і фактаў у кнізе вельмі шмат развагаў пра паэзію і паэтаў. А Някляеў, калі вучыўся ў маскоўскім Літінстытуце, паспеў пабачыць і пачуць такіх карыфеяў мастацкага слова як паэты Кірсанаў, Антакольскі, Мартынаў, Межыраў, Смалякоў, такіх празаікаў як Катаеў, Шклоўскі, Залыгін, Трыфанаў і многіх іншых. Гэта цэлая эпоха расейскай літаратуры. Пра ўсе гэтыя сустрэчы аўтар расказвае цікава і без прыхарошванняў - што бачыў і пачуў, як гэта ўспрымаў, як успрымалі ў літараурных колах – так і піша. У нейкім сэнсе гэта не толькі мемуарная кніга, але і выдатная крыніца для літаратуразнаўцаў і даследчыкаў літаратуры. Тут можна даведацца, напрыклад, якія дачыненні былі паміж Рыгорам Барадуліным і Нілам Гілевічам; як і чаму на магіле Васіля Быкава з’явіўся валун з Фінляндыі; або пра асабістыя дачыненні Якуба Коласа і Янкі Купалы.

І не толькі пра літаратуру і літаратараў разважае ў кнізе аўтар, але і пра палітыку, як так сталася там у 90-х; і пра асобныя гістарычныя факты мінулага; і пра падзеі сучаснага ў аўтарскім каментаванні.

Бадай ніколі не чытаў мемуарную кнігу з такім зацікаўленнем. Ну і падзяка выдавецтву “Лімарыус”, якое стварыла гэтую цікавую і карысную кніжную серыю “Беларуская мемуарная бібліятэка” і штогод радуе беларускага чытача ўнікальнымі выданнямі.

Гэтая кніга вяртае ў беларускую літаратуру паэта, крытыка, празаіка 20-30-х гадоў мінулага стагоддзя Алеся Дудара. Ранейшыя зборнікі, якія пабачылі свет у 1954 і 1984 гадах, не давалі дакладнага ўяўлення пра літаратурную спадчыну пісьменніка. Гэта і зразумела, бо выходзілі ў савецкі час і былі ўкладзены з улікам тагачаснага ідэалагічнага дыктату. Дудар быў тройчы арыштаваны, абвінавачаны ва ўдзеле Саюза вызвалення Беларусі і расстраляны ў "чорную ноч" 30 кастрычніка 1937 года, разам са 132 прадстаўнікамі беларускай інтэлектуальнай эліты, сярод якіх былі 22 пісьменнікі.

Гэтую найноўшую кнігу Алеся Дудара ўклала вядомая даследчыца беларускай літаратуры Ганна Севярынец і ўключыла ў яе не толькі лепшае з паэзіі, прозы, крытыкі і перакладаў, але і некаторыя лісты, дакументы, аўтабіграфію і нават паказанні па справе Саюза вызвалення Беларусі. Такім чынам чытач мае магчымасць дазнацца падрабязнасці пра асабістае жыццё пісьменніка, пра ягоныя перакананні, рызыкоўныя ўчынкі, жыццёвыя памылкі і таемныя мары. Але перадусім пісьменнік любіў сваю родную Беларусь і ўсяляк імкуўся паўплываць на тое, каб Беларусь рабілася па-сапраўднаму беларускай. Бадай ніхто з тагачасных беларускіх пісьменнікаў не рабіў гэта так смела і рызыкоўна. Менавіта гэтая ягоная рызыкоўнасць і не давала шансаў Алесю Дудару ўратавацца ў тагачасных жорнах крывавага тэрору. Верш "Пасеклі край наш папалам..." стаў той апошняй кропляй, якая прадвызначыла трагічны лёс пісьменніка.

У гэтай кнізе Алесь Дудар паўстае жывым, маладым чалавекам, які марыць пра сапраўднае каханне і пра годнае жыццё ў роднай краіне. Некаторыя тэксты, змешчаныя ў кнізе, раней згадваліся ў літаратуразнаўчых працах у адмоўным кантэксце. Але пазнаёміўшыся з імі, разумееш, што гэтая ацэнка была суб'ектыўнай і адлюстроўвала ранейшыя літаратурныя спрэчкі і асабістыя непрыхільнасці.

Увогуле кніга перадусім дэманструе літаратурны патэнцыял Алеся Дудара, які напоўніцу так і не раскрыўся.

І прыканцы варта адзначыць выдатную працу ўкладальніцы кнігі Ганны Севярынец. Яна не толькі пазбірала публікацыі Дудара з тагачасных ягоных кніг і з перыёдыкі, але і знайшла прыватны архіў пісьменніка, у якім аказалася шмат цікавага. Гэта, напрыклад, дазволіла ўпершыню надрукаваць цалка пераклад Дудара паэмы Аляксандра Пушкіна "Яўгеній Анегін". Часам так здараецца, што рукапісы не гараць.

Не ведаю, як вы, а я вельмі люблю вясёлыя і дасціпныя гісторыі з жыцця беларускіх пісьменнікаў. Часцей за ўсё такія трапляюцца пра Караткевіча і Барадуліна (у кнізе таксама шмат пра іх), бо гэтая парачка — яшчэ тыя жартаўнікі. Сяргей Шапран прарабіў вялізную працу: за 15 гадоў сабраў пад адной вокладкай цікавыя, кур’ёзныя, анекдатычныя сітуацыі з жыцця вядомых беларускіх (і не толькі) асоб (пісьменнікаў, мастакоў, палітыкаў і г.д.). Вельмі не люблю звычайныя анекдоты, не ведаю ніводнага і цярпець не магу, калі нехта кажа “гэта як у тым анекдоце” або прапаноўвае расказаць анекдот (выбачаю такія рэчы толькі людзям старэйшым за маіх бацькоў). Але ж гістарычны анекдот — рэч нашмат больш цікавая. Многія тэксты ў кнізе памерам у некалькі разоў перавышаюць звычайны анекдот, але чытаюцца на адным дыханні. Няхай і сапраўднасць некаторых гісторый выклікае сумненне, а ўсе ўдзельнікі пэўнай падзеі расказваюць пра яе па-рознаму, каштоўнасць гэтай кнігі не змяншаецца. Бо гісторыя (не ў глабальныя плане, а як апавяданне) мае столькі жыццяў, колькі разоў яна паўтораная. З цягам часу, як кажуць, адгадоўвае бараду, але не становіцца менш цікавай.
Вось такія кнігі варта даваць чытаць школьнікам, каб яны нарэшце ўбачылі, што беларуская літаратура жывая, а пісьменнікі — гэта не чорна-белыя дзядзькі з падручніка, якім можна падмаляваць гітлераўскія вусікі. Тут Барадулін адключае тэлефон, бо баіцца, што яго праслухоўваюць, а Быкаў дае Барадуліну тэлеграму, каб той уключыў тэлефон. Тут Алексіевіч смела парыруе Гарбачову, а Скобла падлічыў, што беларуская літаратура столькі не праіснавала яшчэ, колькі ў турме прасядзела.
Гэта кніга, якую можна ў любы момант разгарнуць на любой старонцы, прачытаць колькі замалёвак і ад душы пасмяяцца, а потым адкласці яе, каб вярнуцца зноў у сумную хвіліну. Кніга кішэннага фармату якраз разлічана на такое лёгкае чытанне. Перад сном, напрыклад, прачытайце колькі гісторыек, і спацца будзе лепш, калі ў сне Мележ будзе стаяць каля машыны, а жонка напампоўваць колы, бо яна раманаў не піша.
Дарэчы, у афармленні вокладкі выкарыстаны шаржы беларускага мастака Кастуся Куксо (ці шмат каго пазнаеце ў шаржах?) Дзякуй Сяргею Шапрану, што не даў гэтым гісторыям сысці ў нябыт, а падарыў ім шмат жыццяў, якія будуць працягвацца, пакуль кнігу будуць чытаць.

Хто ведае паэзію Уладзіміра Някляева і хто сачыў за ягонымі выступамі падчас прэзідэнцай выбарчай кампаніі, дык мог заўважыць, што паэт на сустрэчах з выбаршчыкамі практычна пераказваў змест сваіх вершаў, якія пісаў усё жыццё. Метафізічнае перакладалася на мову будзёнага і жыццёвага. Паэт, відавочна інтуітыўна, абсалютна не ўсведамляючы, у такі спосаб давёў праўдзівасць, шчырасць і вечнасць ім напісанага. Бо часам можна пачуць, як паэтаў дакараюць, маўляў, напрыдумляў нечага, навыказваў розных лозунгаў і маральніх клішэ, а сам асабіста і блізка не жыве па сваіх уласных паэтычных запаведзях. Пісаў, што любіць уласную краіну больш за ўсё на свеце, а як прыйшла бяда ў краіну, дык сам «пад лаўку». Пісаў, што чалавек павінен кіравацца шчырасцю, любоўю і праўдай, а сам праўду прыхаваў да лепшых часоў. І хто тады будзе шанаваць і любіць такога паэта?

Уладзімір Някляеў не здрадзіў сваё паэзіі. Ён не адмовіўся ні ад аніводнага радочка сваіх вершаў. Са сваімі вершамі ён пайшоў да людзей.

Кніга «Кон» сталася добрым падарункам тым, хто ведае і доўно любіць паэзію Уладзіміра Някляева, бо ў адной кнізе сабрана ўсё лепшае напісанае паэтам – ад першай кнігі да апошняй на той час, а хто не ведаў гэтых твораў і атрымаў кнігу – то цяпер меў магчымасць пазнаёміцца.

Пры ўсёй экспрэсіўнасці і нават нервовасці паэзіі Някляева, яна, на дзіва, таксама вельмі лірычная. Нездарма многія вершы паэта сталіся песнямі. Варта хаця б згадаць альбом Зміцера Вайцюшкевіча «Танга з ружай», які цалкам стораны на вершы Някляева.

Як напісаў паэт у адным з сваіх вершаў : «ён выбраў шлях – і ўжо не зверне ў бок».

Гэтая кніга абрасла легендамі і мітамі, як апоры старога маста водарасцямі і мохам. Невялічкая, кішэннага фармату, 55 старонак. Паэтычны зборнік «Сабака» Юрась Пацюпа напісаў яшчэ напачатку 90-х. Планавалася, што зборнік выйдзе ў кніжнай серыі «Паэзія новай генерацыі», якую ў свой час выдавала Таварыства вольных літаратараў. У 1993 годзе тыднёвік «Літаратура і мастацтва» нават памылкова паведаміў, што зборнік пабачыў свет. Насамрэч Юрась Пацюпа так і не падрыхтаваў рукапіс для тэвээлаўсага выдавецтва «Полацкае ляда» і зборнік не пабачыў "папяровы свет". Хаця пра яго пісалі ў друку, вершы са зборніка цытаваў у сваіх артыкулах сам Пацюпа, карацей, «Сабака» жыў асобным віртуальным жыццём.

І вось нечакана ў 2008 годзе «Сабака» матэрыалізаваўся ў выглядзе рэальнай кнігі – з паперы, з вокладкай і нават ілюстрацыямі – аўтар папрасіў знаёмых паэтаў і пісьменнікаў намаляваць сабаку, і гэтымі просценькімі малюнкамі ён узмацніў канцэптуальнасць кнігі.

Увогуле нічога ў свеце не бывае выпадковым. Ёсць і прычына з'яўлення на свет папяровай «Сабакі». У той час у літаратурным друку пачалася дыскусія адносна беларускага постмадэрнізму. У трэцім нумары за 2004 часопіса «Arche» Юрась Пацюпа надрукаваў успаміны пра беларускае літаратурнае жыццё пачатку 90-х гадоў «Постмадэрнізм, калыска мая», у якіх назваў сябе адным з піянераў беларускага постмадэрнізму, маючы на ўвазе вершы з кнігі «Сабака». Пра гэтыя мемуары крытычна адгукнулася літаратуразнаўца Ганна Кісліцына ў сваёй кнізе «Новая літаратурная сітуацыя: змена культурнай парадыгмы». І пачалася палеміка. У выніку якой, каб давесці сваю рацыю і прадэманстраваць адну з першых беларускіх постмадэрніскіх паэтычных зборнікаў, Юрась Пацюпа і выдаў свайго «Сабаку».

Зборнік, канешне, "мадэрнізаваўся", у яго ўвайшлі некалькі пазнейшых па напісанні вершаў і раздзел з пародыямі. Па-шчырасці, я б не назваў гэты зборнік 100-адсоткава постмадэрнісцкім. Частка вершаў, што ў ім змешканы, падпадае хутчэй пад азначэнне літаратурны соц-арт. Яны пісаліся як пратэст супраць тагачасных савецкіх прагнілых парадкаў, эстэтычнага дыктату і нацыянальнага прыгнёту. На жаль, некаторыя з гэтых вершаў зноў гучаць актуальна.

Дарэчы, слова «сабака» мае адмысловы сэнс у кантэксце беларускай літаратуры. Тут можна згадаць славуты верш Язэпа Пушчы «Лісты да сабакі». Паэт свае таемныя, шчырыя думкі давяраў свайму сабаку і загадаў лепш вартаваць родны дом. За гэты верш Пушча быў моцна зкрытыкаваны вульгарна-сацыялагічнай крытыкай. А неўзабаве трапіў і ў ГУЛАГ.

Сёння, на шчасце, за ўпадніцкія вершы і разгромныя крытычныя артыкулы ў ГУЛАГ не накіроўваюць. Да таго ж зборнік Юрася Пацюпы «Сабака» абсалюна не ўпадніцкі, а хутчэй аптымістычна-задзірлівы, такія звычайна пішуць у маладосці, і добра калі ў сталым веку аўтар іх не сароміцца, не адмаўляецца і не хавае ў архіў.

Распавядаючы пра гэтую кнігу, адразу мушу адзначыць выдатную працу выдавецтва “Лімарыус”, якое вось ужо некалькі год нястомна выдае кнігі ў серыі “Беларуская мемуарная бібліятэка”. У гэтай серыі выйшлі зборнікі - Зоські Верас, Ларысы Геніюш, Міхася Стральцова, Уладзіміра Дубоўкі і многіх іншых пісьменнікаў, мастакоў, культурных і грамадскіх деячоў, прадстаўнікоў беларускай эміграцыі. Такім чынам вымалёўваецца калектыўны беларускі партрэт 20 стагоддзя, бо пераважна з гэтага часу паходзяць мемуары, якія збіраюцца пад вокладкі кніг.

Што тычыцца Мікалая Улашчыка, дык ягоныя гістарычныя працы апошнім часам пачалі актыўна перавыдавацца. Менш ведалі ў Беларусі пра асабістае жыццё гэтага незвычайнага чалавека. І трэба сказаць, надзвычай незвычайнага. Сапраўды, тры разы быць арыштаваным НКВД, практычна ўсю маладосць правесці ў турмах і лагерах, а затым вярнуцца ў навуку і стаць адным з галоўных аўтарытэтаў у вывучэнні летапісаў Вялікага княства Літоўскага. Гэта сапраўды трэба мець сталёвы характар і сілу волі. Ну і любоў у душы. Перадусім да роднага краю. А гэтаму нязломнаму чалавеку было што расказаць і згадаць, бо ён асабіста ведаў практычна ўсіх беларускіх дзеячоў культуры і навуку 20-30 гадоў. Асабіста быў знаёмы з Янкам Купалам і Максімам Гарэцкім, Уладзімірам Дубоўкам і Міхасём Чаротам, Язэпа Лёсікам і Усеваладам Ігнатоўскім. Сядзеў у адной камеры з Вацлавам Ластоўскім і Іванам Цвікевічам. У ссылцы быў разам з Уладзімірам Жылкам. І невыпадкова, што ў 70-80-х гадах Улашчык актыўна ліставаўся з даследчыкамі беларускай літаратуры і дзяліўся сваімі ўспамінамі. Дарэчы, частка гэтых лістоў і змешчана ў кнізе “Даць народу гісторыю”. Гэта лісты да Ніла Гілевіча, Арсена Ліса, Уладзіміра Калесніка, Віталя Скалабана, Генадзя Каханоўскага, Вячаслава Чамярыцкага і многіх іншых.

А ўласна мемуарная частка кнігі складаецца з успамінаў пра маленства, падзеі першай сусветнай вайны і паўставання сацыялістычнай Беларусі, а таксама цікавага раздзелу “Постаці”, у якім аўтар апісвае добра знаёмых людзей менскага беларускага асяроддзя 20-х гадоў.

Ну і варта адзначыць, што кніга заканчваецца надзвычай карысным раздзелам “Каментары”, а таксама “Паказнікам імёнаў”, што вельмі спрашчае карыстанне гэтай аб’ёмнай кнігай.

Не цяжка ўявіць, якую тытанічную працу выканалі ўкладальнікі гэтага выдання - Аляксей Каўка і Міхась Скобла. У кнізе толькі лістоў змешчана 128. І трэба разумець, што ўкладальнікамі было прачытана ў разы больш.

Але праца зроблена. І кніга каштоўнай цаглінай пакладзена ў падмурак культуры Беларусі. І цяпер вынікам гэтай працы могуць карыстацца сотні іншых людзей, якім цікавая гісторыя культуры сваёй краіны.